Hà Nội là thành phố cây xanh, nhiều người nói như vậy. Nhưng ít ai hay 100 năm trước đây, cây xanh trong thành phố bắt đầu được trồng như thế nào?…
Gần đây, những người yêu mến Hà Nội liên tục chứng kiến cảnh cây xanh trong thành phố bị chặt hạ để phục vụ các mục tiêu phát triển kinh tế.
Bàn về cây xanh ở Hà Nội: Thừa tình yêu – Thiếu chuyên nghiệp!
Gần đây, những người yêu mến Hà Nội liên tục chứng kiến cảnh cây xanh trong thành phố bị chặt hạ để phục vụ các mục tiêu phát triển kinh tế. Đó là việc không ít cây xanh trên đường Láng đã bị chặt hạ và mới đây là cây xanh khu công viên Thủ Lệ sắp bị đốn để phục vụ cho thi công tuyến đường sắt trên cao.
Nhiều người quan tâm tự hỏi vì sao làm cái nọ phải phá cái kia? Có nhiều cách lí giải khác nhau. Người thì bảo hi sinh vì tương lai, người bảo đây là kế hoạch đã định trước… Tất cả đều rất ồn ào và lại rơi vào quên lãng, để chờ tới một hôm nào cây xanh lại bị chặt phá và dư luận lại tiếp tục xôn xao…
Chung cảm xúc với những người yêu Hà Nội, với vai trò của một KTS, những chuyện bàn thảo về Thành phố vẫn là điều đáng quý: Cho dù có bất kỳ chuyện gì xảy ra, thì cư dân sinh sống trong thành phố này đều rất có trách nhiệm để lên tiếng, dù đó chỉ là hàng cây bị mất, hay một ngôi nhà xấu xí… Ở khía cạnh trách nhiệm công dân với thành phố, cuộc đối thoại ấy xảy ra liên tục, tạo sự quan tâm của dư luận là việc vô cùng cần thiết… Nhưng tiếc là cái mà dư luận nhận được sau mỗi đợt phản ứng dường như chỉ là sự im lặng, không có sự giải thích thích đáng, rõ ràng từ phía các cơ quan quản lý chức năng. Thái độ vô cảm này mới đáng phải lo lắng – Đó có phải là một cách hành xử thiếu tính hợp tác?!. Và những người có trách nhiệm mà không có sự trả lời một cách tường minh thì có thể gọi là tắc trách? Một thành phố không thể cứ ồn ào những câu hỏi nhưng nhận trả lời lại là sự im lặng. Phải có sự đối thoại một cách sòng phẳng. Quá trình ấy càng nhanh, càng sáng tỏ sẽ là động lực phát triển cho thành phố.
Lùi xa khỏi những ồn ào, có thể thấy, thành phố này đang thừa cảm xúc và thiếu chuyên nghiệp. Thiếu chuyên nghiệp ngay từ cách đối thoại với nhau để giải thích mọi chuyện một cách dễ dàng. Trước những sự kiện liên quan, xã hội mong đợi từ KTS các sáng kiến, những gợi ý để những dự án đáp ứng được nhu cầu của tương lai hay thực tại nhưng vẫn duy trì được tình cảm, hình bóng con người đối thoại trong thành phố. Vai trò của KTS là làm cho quá trình đối thoại ấy trở nên trong sáng và dễ dàng hơn, với các giải pháp để từng vật thể, những không gian quanh nó tích cực hơn. Nhưng đây là điều mà giới KTS chưa làm được.
Paris đã có một cuộc canh tân vĩ đại cuối thế kỷ 19, trong cuộc đổi thay ấy không có hình bóng của KTS. Người thiết kế cho cuộc thay đổi vĩ đại ấy là Haumann, một nhà quản lý, chung quanh ông có các trợ thủ đắc lực: Các chuyên gia luật pháp lo phần đối thoại với các bên, dàn xếp lợi ích, giúp các cuộc đối thoại trở nên nghiêm túc và có hiệu lực; các chuyên gia tài chính, dàn xếp chuyện tiền bạc cho dự án trôi chảy, có thể mua đi bán lại, phát hành trái phiếu, dàn xếp các khoản vay có điều kiện; các kỹ sư công chính về thoát nước, đường sá (mà một thành phố văn minh không thể thiếu); những người làm vườn. Điều bất ngờ là hoàn toàn không thấy bóng dáng của KTS, có lẽ, họ xuất hiện đâu đấy trong các giải pháp làm đẹp sau đó, rất quan trọng nhưng không đóng vai trò quyết định. Và, dễ nhận thấy cây xanh của Paris đã đóng góp đáng kể vào bộ mặt Thành phố hoa lệ này.
Từ câu chuyện trên nhìn lại: Khi một thành phố có quá nhiều cảm xúc không dựa trên những nền tảng cơ bản về luật pháp, tài chính, kỹ thuật, thì sự thiếu chuyên nghiệp được phản ánh rất rõ ràng.
Cần gìn giữ hàng cây cổ thụ ven vườn hoa Thủ Lệ
Cây xanh đô thị cần các chuyên gia cây xanh hay KTS?
Hà Nội là TP cây Xanh – nhiều người nói như vậy, nhưng ít ai hay biết 100 năm trước đây Hà Nội bắt đầu được trồng cây xanh trong TP như thế nào. Vườn cây trồng có quy hoạch đầu tiên có lẽ là Vườn Bách Thảo – một vườn cây xuất hiện sớm hơn đường phố cả chục năm. “Từ cuối thế kỷ 19, chính phủ Đông Dương đã giao cho Brousmiche, một dược sĩ hải quân biệt phái về Sở Nông Lâm nghiên cứu và làm tờ trình xây dựng. Khởi công năm 1890, Vườn hoa Bách Thảo hoàn thành năm 1902 và liên tục sửa sang mở rộng. Tại đây có tới hơn 3000 loại thảo mộc, đa số là loại cây nhập khẩu từ nước ngoài: Cây công nghiệp, cây nông nghiệp, cây cảnh, cỏ nuôi gia súc, cây có tầm vóc lớn và nhỏ, các loại hoa đẹp… Thời gian đầu, Chính phủ Pháp định mở tại đây một trường đào tạo công nhân và đốc công cho các nhà trồng trọt đồn điền Pháp, sau đó chỉ còn là vườn thí nghiệm cây nước ngoài di thực. Năm 1896, Vườn Bách Thảo được mở rộng lớn và tổ chức một cuộc đấu xảo nông nghiệp. Những làng chung quanh Vườn Bách Thảo (Ngọc Hà, Hữu Tiệp) cũng nhờ tiếp nhận cây giống, kỹ thuật mới mà hình thành phát triển nghề trồng hoa bán trong phố” – (Trích dẫn tư liệu của cụ Nguyễn Văn Uẩn trong sách: “Hà Nội cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20” – Nhà Xuất bản Hà Nội 1992).
Hội chợ triển lãm năm 1902 được xây dựng trên nền hồ ao ruộng trũng trước cửa Ga Hà Nội (nay là Cung Văn hóa Hữu Nghị). Ngay từ ý tưởng thiết kế đã chủ định trang trí bằng cây cối. Trưởng ban tổ chức là Kỹ sư Lâm nghiệp Paul Thomé, Giám đốc Nha Nông lâm Đông Dương, cộng sự của ông là Giám đốc Nông nghiệp Bắc Kỳ Jacquet đã liên hệ với nhiều quốc gia để đem về đây nhiều giống cây: Java gửi cho bộ sưu tập hiếm hoi những giống cây cho nhựa và cao su; Madagasca cung cấp loại phong lan lạ, và Bách thảo cũng đem đến các giống cây công nghiệp… với sự thành công trong việc thiết kế cây xanh Nhà đấu xảo, vườn Bách Thảo tiếp tục được nhân rộng, lan tỏa trên khắp thành phố và Hà Nội – Thành phố cây xanh đã được hình thành.
Hà Nội hôm nay mở rộng hơn xưa nhưng vẫn thiếu vắng những đường phố có thiết kế cây xanh bài bản, nghiên cứu, thực nghiệm nghiêm túc bởi những chuyên gia. Cây đã có và đang trồng thì thiếu những công cụ cần thiết để quản lý /giám sát /đánh giá hiệu quả (chưa từng thấy công bố Bản đồ quản lý cây xanh Hà Nội), vẫn ở tình trạng thiếu chuyên nghiệp.
Để cây xanh Hà Nội được bảo vệ, phát triển một cách hữu hiệu thì rõ ràng cảm xúc chưa đủ mà cần thiết một định chế quản lý tài sản công cộng với sự tham gia giám sát của xã hội và KTS hay chuyên gia cây xanh đều có cơ hội đóng góp một cách tích cực nhất. Và đội ngũ KTS nước nhà chưa bao giờ từ chối những cơ hội làm đẹp cho Thủ đô.
Trần Huy Ánh – Thanh Hải
