1. Kiến trúc nông thôn nói chung và nhà ở nông thôn nói riêng luôn là mối quan tâm đặc biệt của giới kiến trúc Việt Nam. Từ những năm 70 của thế kỷ 20, Hội KTS Việt Nam, từ thời cụ Hoàng Huy Tiếp, đã có những hội thảo, những cuộc thi về kiến trúc nông thôn. “Từ những mái nhà tranh cổ truyền” đến các trạm kỹ thuật nông nghiệp, trại chăn nuôi, trường học, nghĩa trang liệt sĩ…ở nông thôn đều có dấu ấn của KTS Việt Nam.
Ảnh : KTS Nguyễn Phú Đức
Riêng về nhà ở nông thôn đã có rất nhiều đề tài nghiên cứu, công trình thiết kế đề cập rất nhiều vấn đề như: Từ thực tế cuộc sống nông thôn, sinh hoạt và lao động thường nhật của người nông dân để kiến tạo không gian sống cho người nông dân trên nền tảng kiến thức truyền thống và nhu cầu hiện đại. Tính đa dạng và linh hoạt của ngôi nhà nông thôn từ khuôn viên nhà ở đồng bằng Bắc Bộ dung dị và sinh thái đến ngôi nhà ven biển miền Trung mái thấp hay nhà ở kênh rạch Nam Bộ đều đã được nghiên cứu và thiết kế thí điểm.
Cũng đã có nhiều chi tiết kiến trúc như: Tấm giại ở hiên nhà, vật liệu xây dựng như nhà đất trình tường, hay chu trình khép kín vườn, ao chuồng… của nhà ở nông thôn là nguồn cảm hứng sáng tác của nhiều thế hệ KTS Việt Nam. Vật liệu hiện đại như vì thép, mái tôn, sàn và cột bê tông đã làm cho không gian ở rộng và thoáng hơn, tích hợp được các tiện nghi mới.
Vẻ đẹp thôn dã của cảnh quan nông thôn từ xưa đã đi vào văn thơ họa, ngày nay ngôi nhà nông thôn đã được các KTS dựng nên vẻ đẹp tạo hình tự thân với mái ngói, tường gạch, sân hiên, giàn cây ao cá, bờ giậu sân gạch… Điển hình như ngôi nhà nông thôn Bắc Hồng của – Cty CP Thiết kế và Xây dựng Lab Concept đạt Giải Vàng Giải thưởng Kiến trúc Quốc gia 2018.
Khó có thể nêu ra hết được những gì giới KTS Việt Nam đã làm cho nhà ở nông thôn mặc dầu những mẫu nhà đã được xây dựng, những thiết kế đã được phổ biến vẫn chưa làm vừa lòng giới chuyên môn, chưa được bà con nông dân chấp nhận rộng rãi. Có điều gì đấy mà chúng ta chưa chạm tới, chúng ta chưa hiểu hết. Một trong những điều đó, phải chăng là chúng ta chưa tạo ra được thị trường nhà ở nông thôn cho kiến trúc Việt Nam?
2. Kiến trúc Việt Nam thời Đổi mới có nhiều thị trường khá rõ như chung cư, cao ốc văn phòng, khách sạn, resort, gần đây là condotel, offitel…Các thị trường này phát triển dựa trên nhu cầu và các nghiên cứu về nhu cầu và đầu tư. Nghiên cứu về nhu cầu và đầu tư của nhà ở nông thôn hầu như còn thiếu vắng.
Khi thiết kế nhà ở nông thôn, các KTS có điều tra nhỏ lẻ, chủ yếu phục vụ cho công tác thiết kế căn nhà cụ thể, với một chủ nhà cụ thể mà chúng ta chưa có một điều tra căn bản cho một chiến lược phát triển nhà ở nông thôn. Một khi chưa nắm được các chỉ số nhu cầu, chưa nắm được khả năng và hình thức đầu tư của nhà ở nông thôn thì khó có thể tạo dựng được một thị trường cho kiến trúc nhà ở nông thôn.
Rõ ràng là lĩnh vực nhu cầu và đầu tư của nhà ở nông thôn khó và khác hơn rất nhiều với các thị trường kiến trúc khác. Khó vì nhà ở nông thôn có hình thái phát triển rộng khắp, không đồng nhất, không tập trung. Có thể khu biệt vùng miền để có hệ số đồng nhất nhưng vẫn là một thách thức lớn và khó cho các nhà nghiên cứu. Khó cũng vì, về cơ bản, nhà ở nông thôn đã hình thành nên nếu nắm bắt được các nhu cầu thì các thiết kế cũng chỉ tiếp cận bên rìa của mảng nhà ở nông thôn. Khó cũng vì chủ đầu tư của nhà ở nông thôn không phải là một thực thể mà là trăm ngàn thực thể. Khác là vì nhà ở nông thôn luôn có đất. Liệu có thể nghĩ đến nhà ở nông thôn không có đất? Mà ai cũng biết tầng cao là chỉ số sinh lời của các nhà đầu tư, nên khó có thể kêu gọi đầu tư. Nhà đầu tư cụ thể của ngôi nhà ở nông thôn thì vốn rất nhỏ và không phải là đầu tư kinh tế.
Nhu cầu, nhà đầu tư, vốn đầu tư như vậy nên thị trường nhà ở nông thôn cũng cần có hình thái khác. Trong phạm vi một bài báo, người viết không thể đưa ra giải pháp hay những nội dung căn bản mà chỉ nêu ra vấn đề. Cần phải đặt vấn đề Thị trường nhà ở nông thôn thì mới định hướng được cho thiết kế nhà ở nông thôn!
3. Như đã nêu ra ở phần đầu, cuộc thi Chung tay kiến tạo Nhà ở Nông thôn Việt Nam do Tạp chí Kiến trúc và Diễn đàn Mái đẹp nhà sang phối hợp cùng tổ chức đã đóng góp nhiều cho thiết kế nhà ở nông thôn. Tính rộng khắp, đa dạng vùng miền, tiếp cận thực tế… và đặc biệt lồng ghép được vật liệu xây dựng phổ thông như vì thép, mái lợp tôn cho kiến trúc nhà ở nông thôn mới.
Có những không gian sống hiện đại mà vẫn đậm chất thôn quê. Có những nhận cảm thẩm mỹ xanh thuần túy hay những tư duy triết luận về không gian ở và cộng đồng. Bài toán về thích ứng với môi trường và thiên tai cũng đã được đặt ra và giải quyết trong phạm vi cuộc thi.
Cần phải đặt vấn đề Thị trường nhà ở nông thôn thì mới định hướng được cho thiết kế nhà ở nông thôn!
Chúng ta hy vọng nhà tổ chức và nhà tài trợ cùng với các KTS đạt giải đi tiếp bước nữa là xây dựng một mẫu nhà nào đó. Dù chỉ là một mô hình ghi dấu ấn của cuộc thi nhưng sẽ là một trải nghiệm cho tiến trình Chung tay kiến tạo nhà ở nông thôn Việt Nam, cho công cuộc xây dựng một Thị trường nhà ở nông thôn Việt Nam.
KTS Nguyễn Luận
(Bài đăng trên Tạp chí Kiến trúc số 07-2019)
