Khoảng 10 năm trở lại đây, khái niệm “kiến trúc xanh” – “kiến trúc sinh thái” hay “kiến trúc phát triển bền vững” xuất hiện ngày càng nhiều. Có nhiều cách hiểu khác nhau về những khái niệm đó, nhưng đều hướng tới việc nhắc nhở chúng ta hãy hết sức cẩn thận trong công tác thiết kế và xây dựng, bảo vệ môi trường khi trên toàn trái đất các hiện tượng biến đổi khí hậu, các thảm họa về môi trường ngày càng diễn ra hết sức phức tạp.
Xem thêm: Kiến trúc sinh thái – Kiến trúc phát triển bền vững
TVTK : Atelier Dubosc et Asssocies
Việc bảo vệ môi trường là một trong những điều kiện bắt buộc nếu chúng ta không muốn hủy hoại chính môi trường sống của chúng ta. Hoạt động quy hoạch đô thị, kiến trúc và xây dựng cũng không ngoại lệ. Có thể nói, xây dựng một thành phố – ở tầm vĩ mô, hay xây dựng một công trình kiến trúc – ở tầm vi mô, là chúng ta đang tác động một cách thô bạo tới môi trường thiên nhiên, cảnh quan thiên nhiên. Vậy phải làm thế nào để những tác động này là nhỏ nhất và có thể kiểm soát được ? Dưới đây là một vài suy nghĩ và một số lý thuyết cơ bản vận dụng cho việc thiết kế “quy hoạch xanh” và “kiến trúc xanh”.
Nói đến thiết kế “kiến trúc xanh” có lẽ đầu tiên chúng ta phải nói đến “quy hoạch xanh”. Vậy làm thế nào để có thể thiết kế một đồ án “quy hoạch xanh”. Với chúng tôi, quy hoạch xanh, điều đầu tiên phải nói tới đó là :
1. Thiết kế quy hoạch tôn trọng tối đa hiện trạng thiên nhiên và địa hình cùng các đường đồng mức tại vị trí quy hoạch, hay nói cách khác là chúng ta đang thực hiện những dự án quy hoạch có vị trí bền vững.
Trong quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa, quy hoạch xây dựng là điều tất yếu cần phải thực hiện, đặc biệt trong xã hội đang phát triển như Việt Nam. Việc thực hiện các quy hoạch này giúp cho con người ta tạo ra các không gian ở, không gian sinh hoạt tối ưu hơn, nó cũng giúp cho chúng ta kiểm soát tốt hơn các vấn đề môi trường, môi sinh xung quanh cuộc sống. Tổng hợp ý kiến của một số chuyên gia về quy hoạch xây dựng, có thể nói một đồ án quy hoạch xây dựng được cho là thành công, khi đồ án đó được nghiên cứu tận dụng tối đa các điều kiện thuận lợi của hiện trạng, tôn trọng tối đa các điều kiện thiên nhiên nơi quy hoạch, không tác động một cách quá mức và làm tăng giá trị của hiện trạng.
TVTK : Atelier Dubosc et Asssocies
Tuy nhiên, trên thực tế, các dự án quy hoạch (đặc biệt là các dự án xây dựng các khu công nghiệp, hay các khu đô thị mới) việc tôn trọng cảnh quan hiện trạng hay địa hình tự nhiên nơi xây dựng dự án dường như rất ít khi được nhắc tới. Đa phần các dự án được xây dựng với một mật độ xây dựng rất lớn, việc nghiên cứu quy hoạch chưa được đầu tư đúng mức, thời gian thực hiện việc xây dựng quá ngắn, tất cả các nguyên nhân đó dẫn tới khối lượng đào đắp rất cao, các không gian cảnh quan thiên nhiên bị xâm hại một cách thô bạo. Điều này vô tình làm cho khu vực xây dựng dự án mất cân bằng sinh thái một cách nghiêm trọng. Chúng ta cũng có thể thấy ngay hệ lụy của việc mất cân bằng sinh thái này qua việc ngập lụt ở TP HCM, ở Hà Nội, hay việc sạt lở đất đá từ việc xây dựng các dự án trên đồi cao ở thành phố Hạ Long – Quảng Ninh… Đây là những minh chứng rất cụ thể cho việc lập quy hoạch thiếu tôn trọng môi trường thiên nhiên, đặc biệt là địa hình và các đường đồng mức.
Trong thiết kế quy hoạch xây dựng, việc nghiên cứu tôn trọng địa hình và điều kiện thiên nhiên của hiện trạng không những đem lại cho đồ án quy hoạch có chất lượng tốt mà còn rất tiết kiệm chi phí cho việc đầu tư hạ tầng kỹ thuật.
2. Thiết kế quy hoạch tận dụng tối đa hướng nắng, hướng gió tốt, đảm bảo vi khí hậu cho các công trình và cụm công trình xây dựng.
Quay trở lại quá khứ, tại những ngôi làng truyền thống vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng, chúng ta có thể thấy được mặc dù tại thời điểm đó không có nhưng nhà chuyên môn về kiến trúc hay quy hoạch, nhưng cha ông ta vẫn tạo ra được các không gian “đô thị làng xã” hết sức hợp lý, các công trình xây dựng cho dù co cụm nhưng vẫn đảm bảo về mật độ xây dựng, đặc biệt tận dụng tối đa các hướng gió tốt và tránh được các hướng gió xấu. Tổng thể làng xã luôn tạo ra những không gian vi khí hậu với cây đa, bến nước sân đình… Tổ chức không gian làng xã luôn hội tụ đầy đủ các yếu tố của một không gian sống sinh thái.
TVTK : Atelier Dubosc et Asssocies
Còn thực tế hiện nay, do yêu cầu phát triển kinh tế, đặc biệt là lợi nhuận đặt lên hàng đầu, mặc dù chúng ta có những nhà chuyên môn về quy hoạch, về kiến trúc, nhưng các đồ án quy hoạch các khu đô thị mới hay các khu công nghiệp dường như lãng quên việc nghiên cứu hướng nắng, hướng gió để tạo ra môi trường vi khí hậu tốt nhất cho các công trình xây dựng. Thực ra những thiếu sót đó vô hình chung không những không tận dụng được các lợi thế của thiên nhiên mà còn gây tốn kém rất nhiều cho các chi phí vận hành, tiêu hao rất nhiều năng lượng trong sử dụng.
Để thiên nhiên không bị tàn phá, để môi trường sống của chúng ta luôn tốt đẹp, đặc biệt với việc chống chọi các vấn đề biến đổi khí hậu, thì việc nghiên cứu tận dụng tối đa các hướng nắng, hướng gió tốt, tạo các không gian đối lưu trong một đồ án quy hoạch cũng là một điều không thể bỏ qua của các nhà làm nghề thiết kế.
TVTK : Atelier Dubosc et Asssocies
Thiết kế quy hoạch phải tạo ra mạng lưới sinh thái, đặc biệt là các không gian xanh, không gian mở trong các đô thị và việc kết nối các không gian đó.
Khi còn khó khăn, thì con người ta chỉ cần hướng tới việc “ăn no – mặc ấm”, nhưng khi xã hội phát triển, con người chúng ta cũng đạt được những thành tựu nhất định, thì việc hướng tới trong cuộc sống của chúng ta không còn là “ăn no – mặc ấm” nữa mà có lẽ chúng ta phải hướng tới “ăn ngon – mặc đẹp”.
Trong thiết kế quy hoạch đô thị cũng vậy, ngoài hai luận điểm không thể thiếu đã được nêu ở trên, thì việc tạo ra các không gian mở, các không gian xanh nhằm tạo ra các khu vực đối lưu không khí, các không gian cân bằng sinh thái cho một đơn vị ở cũng hết sức quan trọng. Khi mà mật độ xây dựng tăng cao nhằm đáp ứng các nhu cầu ở và nhu cầu sử dụng các không gian xây dựng lớn, thì việc tạo ra các mảng xanh, công viên, không gian mở là điều hết sức cần thiết cho các đồ án quy hoạch.
Xem thêm: Thiết kế Quy hoạch Kiến trúc Bền vững: Ứng xử với Biến đổi khí hậu
TS.KTS.DPLG Nguyễn Việt Huy
