Ngày 4/4/2018 Ban quản lý dự án đường sắt đô thị Hà Nội (MRB) công bố kết quả lấy ý kiến nhân dân , có 90% người tham gia khảo sát đồng tình về Quy hoạch tổng thể mặt bằng ga ngầm C9 xây ga ngầm cạnh Hồ Gươm . Nằm trong 10% còn lại chưa đồng tình. Chúng tôi đã trao đổi với các chuyên gia đô thị trong nước và quốc tế, tham chiếu các tài liệu và trực tiếp khảo sát tại các thành phố châu Á, châu Âu, Bắc Mỹ …và phát hiện có 5 lý do không nên đặt ga C9 nằm sát Hồ Gươm.
Lý do thứ nhất: Vi phạm nguyên tắc bảo vệ di tích Quốc gia đặc biệt , cần được bảo vệ nghiêm ngặt , không được xây dựng bất cứ công trình nào tại đây. Năm 2013, Thủ tướng Chỉnh phủ đã Quyết định số 2383/QĐ-TTg: xếp hạng di tích Quốc gia đặc biệt, trong đó có “Di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh Hồ Hoàn Kiếm và Đền Ngọc Sơn” .
Tháng 3/2018, mô hình ga ngầm nằm cạnh Hồ Gươm trưng bày , lấy ý kiến nhân dân , Bà Đặng Thị Bích Liên – Thứ trưởng bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch cho biết: “…Hồ Gươm là di tích đặc biệt của Quốc gia, vì thế, việc xây tàu điện ngầm như thế nào cũng phải cụ thể. Phải xem việc xây dựng này cách xa di tích bao nhiêu, có đảm bảo an toàn cho di tích Quốc gia đặc biệt Hồ Gươm không? Nếu việc xây dựng này mà ảnh hưởng tới vùng 1 của di tích Hồ Gươm là không được”.
Lý do thứ hai: Gây tắc nghẽn , rối loạn giao thông: Nhà ga đường sắt đô thị tốc độ cao, năng lực vận chuyển lớn, thu hút lượng hành khách vô cùng lớn từ bên ngoài vào trung tâm Thành phố, nơi vốn đã có mật độ giao thông cao, tất yếu gia tăng xung đột, gây rối lọan, tắc nghẽn giao thông. Từ năm 2016, Hà Nội đã tổ chức phố đi bộ cuối tuần, ưu tiên cho các hoạt động nghỉ ngơi, thư giãn…đã được nhân dân trong nước và quốc tếđánh giá cao sáng kiến này. Nếu đặt ga C9 vào sẽ phá hủy kết quả tốt đẹp đó ngay lập tức và mãi mãi .
Lý do thứ ba: Tiểm ẩn nguy cơ mất an toàn địa chất , thủy văn và sinh hoạt đô thị: Các công trình ngầm đường và ga ngầm luôn đối mặt với sự cố nguy hiểm: sụt lún, thay đổi cấu trúc địa chất, thủy hệ…kèm theo tăng mức đầu tư (gấp 2-4 lần dự kiến).Các quốc gia Âu Mỹ, Trung Quốc, ASEAN thường trực đối mặt với rủi ro này và rất thận trọng, mặc dù họ giàu tiền bạc và nhiều chuyên gia lão luyện. Việt nam ta nghèo hơn lại chưa từng có kinh nghiệm, tiền vốn , chuyên gia… phụ thuộc hoàn toàn từ nước ngoài, nên rất bị động: tất cả các dự án ĐSĐT đội vốn. Ngay dự án tuyến số 2 có ga C9: dự kiến là 19.555 tỷ đồng, chưa làm gì đã tăng dự toán lên 51.750 tỷ đồng. Bộ KHĐT thẩm định , phát hiện ra nhiều “nhầm lẫn” nên đã giảm bớt gần 1 tỷ USD, hiện đang trình dự toán 35.678 tỉ đồng, cao gần gấp đôi dự kiến, mà vẫn không có gì đảm bảo đây là con số cuối cùng. Vì khi chui xuống ngầm rồi, chẳng may gặp sự cố thì gía thành có thể tăng lên gấp 3 – 5 lần và kéo dài vô thời hạn. Nước Mỹ giàu có và có hàng trăm năm kinh nghiệm, vẩn bị choáng bởi dự án Big Dig: đường ngầm, nổi xuyên qua thành phố Boston , dự kiến 2,6 tỷ USD, hoàn thành 1998, trong quá trình thi công gặp nhiều trắc trở nên kéo dài, đến tận 2005 mới xong với chi phí 14,6 tỷ USD, gấp 6 lần dự kiến. Sụt lún thì không chừa ai , có thể tìm vô số thông tin sự cố trong quá trình thi công trên mạng.
Ban quản lý dự án ĐSĐT Hà Nội cho biết tuyến ĐSĐT số2 dự kiến làm trong 56 tháng, riêng ga ngầm trong 36 tháng, yên tâm , không ảnh hưởng gì…Nhưng những nguy cơ rủi ro vô hạn lại mô tả qua loa/đại khái/ chủ quan, không có giải pháp ứng phó…Hậu quả tiêu cực sau này sẽ đẩy lên đầu người dân trong khu vực tuyến ngầm đi qua nói riêng và cả xã hội nói chung gánh chịu.
Tong quy hoạch tổng thể đường sắt đô thi có 3 tuyến (1,2,3) đi qua trung tâm thành phố, tất cả các ga ngầm đều nằm ngoài đường viền khu phố cổ, duy nhất ga C9 chui vào giữa Hồ Gươm. Dự án đã từng đề xuất 2 phương án : (1) đi ra ngoài đê và (2) đâm thẳng vào Hồ Gươm. Chủ dự án đã không chọn phương án (1) ra ngoài vì gần đê và không hiệu quả, phải bố trí phương tiện kết nối về trung tâm nên đã chọn phương án (2) đặt ga C9 vào sát hồ, các tuyến ngầm phải chui qua phố cổ và phố cũ, dài 8,5 km tiềm ẩn rủi ro lớn, giá thành cao gấp 3 lần, đó là chưa kể kinh phí duy tu bảo dưỡng vận hành sẽ còn đội giá liên tục, lâu dài sau này bởi những lập luận không thuyết phục.
Lý do thứ tư: Không tạo ra giá trị gia tăng tài chính và hạ tầng đô thị: Hàng trăm năm qua, trên toàn thế giới các dự án phát đầu tư Đường sắt đặc biệt là đường sắt đô thị (ĐSĐT) đều đạt mục tiêu: đầu tư hàng tỷ USD cho mỗi tuyến ĐS thì phải đem lại lợi ích hàng chục, hàng trăm tỷ từ các giá trị gia tăng BĐS hay các tiện tích do thị tuyến ĐSĐT đó tạo ra, cách tiếp cận đó có tên gọi là TOD ( Transit Oriented Development). Nếu đặt ga C9 vào Hồ Gươm thì không tạo ra lợi ích từ TOD, vì nó đi qua các khu vực có yêu cầu bảo tồn nguyên trạng. Cho ga C9 vào Hồ Gươm còn là tác nhân nguy hại: sức hút gia tăng các công trình thương mại cao tầng vào khu vực này sẽ phá nát không gian cảnh quan kiến trúc lịch sử văn hóa Hồ Gươm, phố cổ, phố cũ.
Lý do thứ năm: Có giải pháp tối ưu hơn đặt ga C9 ra bên ngoài Hồ Gươm: Do nhóm tư vấn hợp tác quốc tế City Solution đề xuất và đăng ký tác quyền số 1254/2017/QTG: Giải pháp thay thế vị trí ga C9 ra ngoài đê: kết cấu ĐSĐT trên cao sẽ phối hợp gia cường hệ thống đê sông Hồng; Gia tăng giá trị kinh tế và hạ tầng đô thị cho toàn bộ khu dân cư đô thị ngoài đê phát triển theo định hướng TOD; Giảm tổng đầu tư 50% do chỉ có 3Km đi ngầm, còn lại 8,5km đi trên cao; Bảo tồn tuyệt đối không gian đô thị khu phố cổ, cũ và Hồ Gươm; Không ảnh hưởng đến các hoạt động đô thị trong thời gian thi công , Giảm thiểu tối đa các rủi ro; Khai thác tối đa nguồn nội lực từ đầu tư, khả năng thi công xây lắp, bảo trì và vận hành…
Hà Nội đang xây dựng lộ trình phát triển đô thị tăng trưởng Xanh, bền vững và thông minh. Hy vọng Hà Nội mở rộng lòng tiếp nhận nhận những quan ngại có cơ sở và những đề xuất xuất phát từ ước vọng tương lai Hà Nội tốt đẹp hơn.
KTS Trần Huy Ánh
Ủy viên thường vụ BCH Hội KTS Hà Nội
Thành viên Hội đồng khoa học TC KTVN , Viện KT quốc gia , BXD
