Hà Nội mở rộng là một hợp nhất nông thôn – đô thị toàn diện
Hà Nội trước đây, vào năm 1996 diện tích chỉ gần 1000km2, Năm 2008, Hà Nội đã mở rộng thêm toàn bộ tỉnh Hà Tây, huyện Mê Linh – Vĩnh Phúc và các xã Đông Xuân, Tiên Xuân, Yên Bình, Yên Trung huyện Lương Sơn – Hòa Bình, diện tích mới của Hà Nội là 3.325 km2.
Với một vùng nông thôn ngoại thành rộng lớn, với tổng dân số 6.2 triệu dân, song Hà Nội mới có 3 triệu dân đô thị, còn 3,2 triệu dân đang sống trong các làng xã ngoại thành, đã hình thành một hợp nhất nông thôn – đô thị toàn diện (Comprehensive Rural-Urban Integration), đó là một tổng thể nông thôn – đô thị.
Trong quá trình chuyển đổi nông thôn – đô thị, lĩnh vực bất động sản phát triển nhanh và gia tăng cho tương xứng với toàn bộ nền kinh tế Thành phố. Ngành sản xuất phụ và nông nghiệp truyền thống sẽ trở nên chuyên sâu và được công nghiệp hóa thông qua kỹ thuật mới. Những xí nghiệp nông thôn sẽ phát triển thành những xí nghiệp công nghệ cao, giảm đi mức độ ô nhiễm công nghiệp. Xây dựng cơ sở hạ tầng đáp ứng những nhu cầu phát triển tại vùng ngoại vi.
Động lực để phát triển một hợp nhất nông thôn – đô thị toàn diện là đô thị hóa nông thôn và phát triển các đô thị vệ tinh.
Đô thị hóa nông thôn và quy hoạch những khu phố nhỏ
Động lực xây dựng nông thôn mới ở nước ta là: “Đẩy mạnh công nghiệp hóa và hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn theo hướng hình thành nền nông nghiệp hàng hóa lớn, phù hợp với nhu cầu của thị trường và điều kiện sinh thái của từng vùng, chuyển dịch cơ cấu ngành nghề, cơ cấu lao động, tạo việc làm thu hút nhiều lao động ở nông thôn. Đưa nhanh tiến bộ khoa học và công nghệ vào sản xuất nông nghiệp, đạt mức tiên tiến trong khu vực về trình độ công nghệ và thu nhập trên một đơn vị diện tích và về sức cạnh tranh của sản phẩm. Mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm trong và ngoài nước… Chú trọng điện khí hóa, cơ giới hóa nông nghiệp, phát triển mạnh công nghiệp chế biến…” (Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ IX năm 2001).
Theo kinh nghiệm một số nước, đô thị hóa nông thôn không thể chờ công nghiệp hóa và hiện đại hóa thúc đẩy mà phải tiến hành đồng thời, đô thị hóa phải trở thành khâu then chốt phát triển nông thôn.
Quá trình đô thị hóa, công nghiệp hóa, hiện đại hoá là một quá trình làm biến đổi thành phần cơ cấu lao động nông thôn và cơ cấu sử dụng đất.
Do vậy đô thị hóa nông thôn ngoại thành Hà Nội mở rộng không thể ngồi chờ mà phải gắn với xây dựng nông thôn mới để thúc đẩy giải quyết 3 vấn đề đang hạn chế nông nghiệp phát triển là: bảo hộ nông nghiệp, hiện đại hóa nông nghiệp và thương phẩm hóa nông nghiệp.
Quá trình đô thị hóa ở các xã nông thôn sẽ đáp ứng được các tiêu chuẩn của đô thị xét về quy mô dân số, cơ cấu lao động và cơ sở hạ tầng.
Phát triển các huyện lỵ là trung tâm hành chính, dịch vụ công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, chuyển giao khoa học công nghệ.
Các thị trấn, thị tứ công nghiệp – dịch vụ sẽ làm điểm tựa phát triển khu dân cư nông thôn, giữ vai trò thúc đẩy đô thị hóa nông thôn và quy hoạch các khu phố nhỏ.
Bằng việc nâng cao đời sống kinh tế, người dân có những điều kiện môi trường và văn hóa có tiêu chuẩn cao hơn. Lối sống văn minh đô thị sẽ được người nông dân dần dần chấp nhận. Xu hướng đô thị hóa nông thôn sẽ đòi hỏi những hướng đi mới về quy hoạch thiết kế và xây dựng khu phố nhỏ và làng.
Khi các tiện ích đô thị tại vùng ngoại ô được nâng cao thì nông dân sẽ xây dựng những căn hộ nhiều tầng thay vì nhà thấp tầng theo truyền thống.
Kiểu nhà nông thôn mới không chỉ nâng cao điều kiện sống của nông dân, mà còn là nơi sinh sống của những cư dân bên trong thành phố muốn ra sinh sống ở ngoại thành với không khí trong lành hơn. Tuy nhiên kiểu nhà cao tầng nông thôn mới phải thiết kế sao cho vẫn giữ được bản sắc kiến trúc truyền thống và phong cảnh nông thôn thơ mộng.
Trong quá trình đô thị hóa nông thôn cần coi trọng công năng tỏa sáng của thành phố trung tâm như: phát huy tác dụng của trung tâm trao đổi và lưu thông thông tin, tiền vốn và nhân tài, phổ biến văn minh đô thị, kết hợp với chênh lệch địa tô đất đai thành thị nông thôn.
Hoàn chỉnh bố cục sản xuất, khu nội thành phát triển ưu tiên công nghiệp phụ trợ và các ngành sản xuất sản phẩm mới có kỹ thuật cao và chuyển công nghiệp thông thường từ thành phố tới huyện lỵ, thị trấn.
Thông qua việc phát huy công năng có sức lan tỏa của thành phố trung tâm tới phát triển các huyện lỵ, thị trấn mang màu sắc riêng của nông thôn, phù hợp với đổi mới theo kinh tế thị trường và toàn cầu hóa. Các huyện lỵ, thị trấn sẽ trở thành các đô thị vệ tinh “nhỏ” của thành phố trung tâm. Đây là khâu then chốt của đô thị hóa nông thôn.
Thực hiện sắp xếp hợp lý dân cư và các doanh nghiệp thông qua xây dựng các đô thị vệ tinh
Quy hoạch cho việc lập những khu đô thị vệ tinh cần nằm ngoài các khu vực chính trồng lúa nước, hầu hết các đô thị vệ tinh sẽ được xây dựng ở các vùng trung du và miền núi.
Quy hoạch Hà Nội có 5 đô thị vệ tinh là Sơn Tây, Hòa Lạc, Xuân Mai, Trúc Sơn và Phú Xuyên ở vùng ngoại ô. Theo WB, quy hoạch các đô thị vệ tinh của Hà Nội được xây dựng ở những khu vực mà nhu cầu về đất đai còn rất thấp. Khoảng cách từ đô thị vệ tinh tới trung tâm thành phố nhìn chung còn khá xa so với tiêu chuẩn quốc tế (30km) và do đó chí phí xây dựng tuyến giao thông công cộng được ước tính lên đến 20 tỷ USD.
Tuy nhiên khi thực hiện chiến lược phát triển đô thị vệ tinh cần cân nhắc những điểm sau đây:
(1) Đô thị vệ tinh cần đem lại lợi ích cho người dân và các xí nghiệp ban đầu sống ngay trong khu đó. (2) Thuận tiện cho giao thông công cộng và dịch vụ xã hội là vấn đề quyết định;
(3) Cân bằng giữa dân số, nhà ở, việc làm và tiện ích công cộng;
(4) Các khu phố nhỏ cần duy trì số dân tương đối và không quá nhỏ … quy mô của đô thị vệ tinh cần thích nghi được với động lực phát triền
Do vậy Hà Nội cần có những chính sách cụ thể để thực hiện đô thị hóa nông thôn xây dựng các đô thị vệ tinh thích hợp trong một hợp nhất nông thôn – đô thị toàn diện.
Thành phố xanh – thành phố văn hiến
– Thành phố xanh trước hết phải là một đô thị sinh thái, nơi tỷ lệ cây xanh đáng kể đóng góp vào sự cân bằng sinh thái trên một địa bàn quần cư đông đúc.
Chiến lược không gian xanh của Hà Nội là hành lang xanh được được hình thành dựa trên ý tưởng không gian xanh sông Đáy, sông Tích, dọc sông Hồng, sông Nhuệ, đầm Vân Trì sông Cà Lồ, Nam Linh Đàm, trong đó vùng đệm xanh tập trung chủ yếu ở phía Nam sông Hồng, giữa vành đai 3 và 4. Trong không gian xanh tổ chức các khu vui chơi giải trí cấp quốc gia, cấp vùng với các loại hình công viên lịch sử công viên văn hóa, vui chơi giải trí, công viên cây xanh tự nhiên, công viên cây xanh chuyên đề.., kết hợp với hồ điều hòa, cây xanh bảo tồn thiên nhiên.
Khai thác sinh thái tự nhiên bằng việc tổ chức 3 đô thị sinh thái Quốc Oai, Chúc Sơn. Phước Thọ nằm giữa các sông Tích, sông Đáy với các dòng chảy quanh co uốn lượn tự nhiên.
Quy hoạch Hà Nội cũng đã xác định không gian xanh của thành phố bao gồm hành lang xanh, vành đai xanh và các không gian xanh đô thị.
Hành lang xanh chiếm 70% diện tích đất tự nhiên, có chức năng bảo tồn những khu vực tự nhiên quan trọng như sông hồ vùng núi Ba Vì, Hương Tích, Sóc Sơn, làng xóm, làng nghề truyền thống…
Vành đai xanh ở ven đô là để giúp cải thiện môi trường đô thị và không để đô thị phát triển tự phát lan tỏa ra vùng nông thôn ngoại vi, ra ngoài ranh giới tăng trưởng đô thị (Urban Growth Boundary – UGB).
Không gian xanh đô thị (nêm xanh) hiện nay ở Hà Nội còn hạn chế, cần phấn đấu đạt 10-15m2/ đầu người. Cần bổ sung mảng xanh 2 bên bờ sông Hồng vì đây là mảng xanh nhiệt đới nằm ngay xương sống của thành phố.
Tuy nhiên cần kết hợp cây xanh với mặt nước. Các khu vực cây xanh thiếu hệ thống nước sẽ không gây được cảm xúc, chỉ tiêu cây xanh tính cho đô thị khi có mặt nước được tính bằng một nửa diện tích mặt nước. Sông hồ đã tạo ra một vị thế và diện mạo của Hà Nội, một vị thế có một không hai ở nước ta. Tuy nhiên, con người Hà Nội đã khoác lên các sông hồ một diện mạo mới, diện mạo văn hóa. Phát triển đô thị sinh thái, đô thị xanh là lựa chọn mang tính chiến lược của Hà Nội hướng đến phát triển bền vững và là xu thế đang diễn ra trên toàn thế giới.
– Thành phố văn hiến có thể hiểu một cách đơn giản là thành phố mà cư dân có truyền thống rất yêu chuộng văn hóa.
Văn hóa như là một chất keo kết nối các mối quan hệ kinh tế, chính trị, xã hội, nó tạo nên hình hài và bản sắc dân tộc trong đô thị. Nếu như văn hóa có khả năng bao quát trực tiếp, bảo đảm tính bền vững xã hội, tính kế thừa và không bị pha trộn ngay khi hội nhập vào cộng đồng thế giới, thì trong quá trình đô thị hóa cần chú ý đúng mức khai thác sức mạnh của chức năng văn hóa như là hệ điều chỉnh và động lực cho sự phát triển đô thị.
Hà Nội mở rộng sẽ tạo điều kiện để văn hóa người Tràng An thanh lịch có dịp giao lưu với văn hóa thấm đẫm chất dân gian của xứ Đoài và một số vùng lân cận để tích hợp nên những nét văn hóa phong phú hơn, sinh động hơn, hình thành bản lĩnh văn hóa đô thị của Hà Nội khi hội nhập quốc tế trong toàn cầu hóa. Hà Nội cũng sẽ ngày càng rạng danh thành phố vì hòa bình.
Thành phố văn minh – hiện đại, phát triển bền vững
Thành phố văn minh
Thành phố văn minh là thành phố có trình độ tổ chức và sinh hoạt cao, có đời sống văn minh đô thị, được hình thành từ nếp sống của cộng đồng dân cư.
Tuy nhiên thành phố văn minh trước tiên phải là thành phố sống tốt (Liviability) bao gồm môi trường sống lành mạnh và đời sống xã hội văn minh, nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân. Thành phố sống tốt là mục tiêu chung của Quy hoạch phát triển xã hội và Chiến lược bảo vệ môi trường của Hà Nội.
Môi trường sống lành mạnh có nghĩa là không khí, nước và đất phải sạch, khu gom xử lý chất thải tốt, Hà Nội cần tiếp tục giảm ô nhiễm môi trường, tạo nên môi trường sinh thái tốt, hướng đến thành phố sinh thái, thành phố xanh thích ứng với biến đổi khí hậu (BĐKH)
Đời sống xã hội văn minh: Là thành phố xã hội chủ nghĩa Hà Nội cần đảm bảo sự công bằng về xã hội (việc làm, thu nhập, giảm nghèo) ngoài ra cần có sự công bằng về không gian (không có nhà lụp xụp rách nát, tiếp tục nâng cấp đô thị tại các xóm nghèo, xây dựng nhà ở xã hội và cho người thu nhập thấp) và sự công bằng về môi trường (không có những khu vực ô nhiễm môi trường ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng).
Điều kiện tốt về môi trường văn hóa xã hội: Xây dựng nếp sống văn minh, trật tự, mỹ quan đô thị, môi trường xã hội thân thiện, an toàn và an ninh trong cộng đồng tạo được cảm nhận an toàn, đây là vấn đề cốt lõi trong văn hóa đô thị. Hà Nội cần thường xuyên đẩy mạnh nếp sống văn minh đô thị trên cơ sở huy động hệ thống chính trị cấp phường vào cuộc thường xuyên, xây dựng thương hiệu thành phố văn minh.
Kiến trúc và cảnh quan đặc sắc: Nhiều di sản văn hóa, lịch sử, tạo được cảm nhận nơi chốn.
Hà Nội cần giữ gìn bản sắc văn hóa địa phương trên cơ sở bảo tồn đô thị lõi lịch sử như :
(1); Khu trung tâm chính trị Ba Đình và di tích Hoàng Thành Thăng Long.
(2); Khu phố cổ Hà Nội (khu 36 phố phường);
(3) Khu trung tâm có từ lâu đời (khu hồ Gươm);
(4) Khu phố cũ (khu phố Pháp);
(5) Khu cảnh quan di tích Hồ Tây. Hà Nội cần có chính sách để bảo tồn và phát triển các khu vực trên.
Điều kiện tốt về môi trường y tế giáo dục: Cần hướng tới thành phố sức khỏe (của Tổ chức Y tế Thế giới – WHO) và xây dựng xã hội học tập.
Điều kiện tốt về tiện ích công cộng như cơ sở hạ tầng kỹ thuật, giao thông, không gian cộng cộng, công viên cây xanh, trung tâm thương mại dịch vụ…
Cần hướng tới thành phố đa truyền thông (Multimedia City). Khác với thành phố thông minh (Intelligent City) vẫn còn phân chia người giàu và người nghèo, nhất là ở các nước đang phát triển, thì thành phố đa truyền thông cho thấy một xã hội đô thị tương lai có nhiều công bằng hơn, thông tin sẽ được đẩy xuống dưới kim tự tháp xã hội (social pyramid), đến người nghèo nhất vì nó vừa là thành phố công nghệ cao vừa công nghệ thấp với việc nhấn mạnh đến máy móc có tính nhân bản hơn. Các ứng dụng đa truyền thông dường như vô tận và các thành phố đa truyền thông có thể có các hình thức đa dạng. Vấn đề là làm thế nào khai thác các sản phẩm công nghệ then chốt mới mẻ này để giải quyết các vấn đề nghèo đói, thất nghiệp, phổ cập giáo dục, tình trạng y tế yếu kém, giao thông và tội phạm…
– Thành phố hiện đại
Thành phố hiện đại trước tiên phải là thành phố có năng lực cạnh tranh (Competitiveness) thì mới phát triển phồn vinh được, tức là hàng hóa và dịch vụ sản xuất tại đó được thị trường ưa chuộng, thành phố thu hút được nhiều vốn đầu tư, khách du lịch cả trong và ngoài nước và chất lượng sống tốt, đó là cơ sở để xây dựng thương hiệu thành phố (City Branding).
Cơ sở để có năng lực cạnh tranh là GDP bình quân đầu người cao, cơ cấu kinh tế hiện đại.
Do vậy trong Quy hoạch phát triển kinh tế Hà Nội cần tiếp tục chuyển dịch cơ cấu kinh tế chuyển đổi mô hình kinh tế của thành phố.
Về công nghiệp theo hướng áp dụng những phát minh mới nhất về khoa học kỹ thuật để có hàm lượng khoa học công nghệ và giá trị gia tăng cao, chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế từ chiều rộng sang chiều sâu, ít gây ô nhiễm môi trường, nguồn nhân lực chất lượng cao và kỹ thuật quản lý hiện đại, phát triển nông nghiệp kỹ thuật cao, nông thôn sinh thái.
Hà Nội cần hướng đến Thành phố Carbon thấp (Low Carbon City), giảm khí thải nhà kính, để thành phố có hạn ngạch khí thải nhà kính tham gia vào thị trường carbon quốc tế.
Về dịch vụ theo hướng tăng tỷ trọng các ngành dịch vụ chất lượng cao, giá trị gia tăng lớn, có lợi thế cạnh tranh, nhất là các nhóm ngành dịch vụ chủ yếu có tiềm năng và thế mạnh của thành phố như: tài chính – ngân hàng – bảo hiểm; thương mại; vận tải, kho bãi, dịch vụ cảng; bưu chính – viễn thông và CNTT- truyền thông; kinh doanh bất động sản; phát triển trung tâm tài chính mang tầm Đông Nam Á… Bên cạnh đó, đẩy mạnh phát triển kết cấu hạ tầng dịch vụ hiện đại đồng bộ với hạ tầng truyền thống.
Tiếp tục thực hiện nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, để mọi người có việc làm, đáp ứng nhu cầu của chuyển dịch cơ cấu kinh tế.
Liên kết vùng Thủ đô Hà Nội được xác định bao gồm: Hà Nội, Bắc Ninh, Bắc Giang, Hải Dương, Hà Nam và Phú Thọ để trở thành điểm nút của mạng lưới kinh tế toàn cầu, thu hút đầu tư nước ngoài và nguồn nhân lực nước ngoài,hướng đến thành phố quốc tế, thành phố toàn cầu.
Trong những năm vừa qua, sự phát triển kinh tế và đô thị nhanh chóng cùng với các chính sách đổi mới, đã xuất hiện một kiểu nhà mới của thành phố, đó là các công trình phức hợp chung cư cao tầng hiện đại, đô thị hóa theo chiều ngang trước đây đã chuyển ngày càng nhiều theo chiều cao, hệ số sử dụng đất cao đã tiết kiệm không gian dành cho việc mở rộng không gian xanh trong đô thị.
Hà Nội có thể xây dựng hàng triệu m2 nhà ở/ năm với những công trình cao tầng hiện đại, các khu văn phòng siêu thị, trường học và dịch vụ công cộng, có kiến trúc đa dạng… kết hợp với các khu công viên cây xanh hình thành những khu đô thị mới với hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội đồng bộ, hiện đại ở các vùng ngoại vi đang trong quá trình đô thị hóa.
Phát triển thành phố theo mô hình tập trung – đa cực, theo hướng phi tập trung hóa để kết hợp cả 2 lối sống nông thôn và thành thị.
Phát triển trung tâm đô thị phần mở rộng theo hướng hiện đại kết hợp với truyền thống dân tộc để tạo nên bản sắc văn hóa trong kiến trúc, cần xây dựng công trình tiêu biểu cho Hà Nội.
Xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng hiện đại đồng bộ, nhất là về giao thông, bao gồm hệ thống metro trong đô thị ngầm và đường sắt trên cao để Hà Nội giảm ách tắc giao thông.
Xây dựng hệ thống cấp, thoát nước đáp ứng yêu cầu cung cấp nước sạch và tiếp tục cải thiện chống ngập nước. Cung cấp đủ điện cho sản xuất và tiêu dùng. Phát triển CNTT và viễn thông.
– Ngân hàng – tài chính lành mạnh (Bankability) theo hướng đa dạng hóa các dịch vụ ngân hàng hạn chế tối đa nợ xấu và tăng nguồn thu cho ngân sách, cũng là một tiêu chí quan trọng.
– Quản lý nhà nước tốt
Để thành phố trở thành thành phố xanh – văn hiến – văn minh – hiện đại, vai trò của quản lý nhà nước tốt (Good Governance) của chính quyền đô thị Hà Nội có ý nghĩa quyết định bao gồm:
Quy định pháp luật và sự tham gia của cộng đồng: Cần đổi mới thể chế chính sách, điều chỉnh kịp thời các cơ chế chính sách đã lỗi thời và phát huy mạnh mẽ quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý để trở thành động lực và nguồn lực cho phát triển, đó chính là cơ sở hạ tầng thông minh (Smart Infrstucture) để phát triển thành phố.
Công khai minh bạch là cơ sở để phòng và chống tham nhũng.
Hướng tới sự nhất trí của các nhóm lợi ích trên cơ sở quy định pháp luật
Bình đẳng giới là cơ hội để cải thiện và duy trì sự cân bằng xã hội.
Hiệu lực và hiệu quả là tiến trình mà các tổ chức quản lý đảm bảo các kết quả đáp ứng yêu cầu của cộng đồng, trong đó sử dụng tốt nhất các nguồn lực là một yêu cầu quan trọng.
Trách nhiệm trước công chúng là của chính quyền, các tổ chức tư nhân và các tổ chức xã hội phải được quy định trách nhiệm cụ thể.
Tầm nhìn chiến lược: Cần có tầm nhìn rộng và dài hạn về sự phát triển trên cơ sở nhận biết về lịch sử, văn hóa, xã hội.
Do vậy Hà Nội cần tiếp tục cải cách hành chính , thực hiện chính phủ điện tử và khảo sát chỉ số hài lòng của người dân và doanh nghiệp.
Đổi mới phương pháp quy hoạch theo phương pháp quy hoạch chiến lược hợp nhất giữa các bản quy hoạch kinh tế, xã hội, bảo vệ môi trường và quy hoặch xây dựng của Hà Nội để tìm ra mục tiêu quy hoạch chung đảm bảo công bằng, sống tốt và tính bền vững, có sự tham gia của cộng đồng và các nhà đầu tư. Sự phối hợp giữa các đơn vị với sự tham gia của cộng đồng trong công tác quy hoạch và quản lý quy họach chính là yếu tố thành công.
Quy hoạch phân khu không nên cứng nhắc kiểu hình học mà cần linh hoạt, hợp lý và đa dạng.
– Thành phố xanh – văn hiến – văn minh – hiện đại là hướng đến thành phố phát triển bền vững.
Thành phố xanh – văn hiến – văn minh trước tiên phải là thành phố sống tốt và có năng lực cạnh tranh Để đảm bảo đầu ra là sống tốt và có năng lực cạnh tranh thì cần đầu vào là quản lý nhà nước tốt và ngân hàng – tài chính lành mạnh. Đó chính là 4 tiêu chí của một thành phố phát triển bền vững theo Ngân hàngThế giới (WB).
Nguyễn Đăng Sơn
Phó Viện trưởng – Viện Nghiên cứu Đô thị và Phát triển Hạ tầng
