Thằng nhỏ hỏi gã đầu trọc, cổ đeo sợi xích vàng: Bố ơi, vỉa hè để làm gì ạ? Ông bố đầu trọc trừng mắt: “Để bố kiếm tiền nuôi mày con ạ!”
Người phụ nữ dắt tay con gái, đến đoạn vỉa hè không đi được hai mẹ con phải vòng xuống lòng đường. Một gã cưỡi con hai càng SH phi ngang quệt người phụ nữ ngã xuống, gã quay lại sẵng giọng: Đi đứng thế à, vỉa hè không đi lội xuống đường làm gì?! Rồi hắn vù đi. May là chị không sao.
Phố phải có vỉa hè, không có vỉa hè thì không ra phố. Vỉa hè được bắt đầu từ quy hoạch, từ thiết kế… Quy hoạch và thiết kế bắt đầu từ tính toán với đầy đủ các yếu tố về không gian, giao thông, dân cư… và các yếu tố văn hoá xã hội.
Bởi, vỉa hè là hành lang giao thông bộ hành, là không gian giao tiếp, thư giãn… của cộng đồng. Vỉa hè phải là một trong những yếu tố pháp luật, là nhiệm vụ của quản lý đô thị.
Vậy, người dân có hiểu được vai trò chức năng mục đích, tác dụng của vỉa hè không? Hiểu chứ! Người dân có hiểu việc lợi dụng, lấn chiếm vỉa hè để kinh doanh hay tổ chức các hoạt động khác là vi phạm trật tự quản lý, vi phạm pháp luật không? Rất hiểu!
Chính quyền quản lý, người dân hiểu biết. Vậy vì sao trật tự vỉa hè lại đang là bài toán đố với các cấp chính quyền? Vì sao trong những ngày qua lại “nổi lên hiện tượng” và thành một sự kiện rầm rộ ra quân giành lại vỉa hè?
Để hiểu một cách thấu đáo và công bằng, trước hết phải bắt đầu tìm hiểu nguyên nhân. Trong rất nhiều nguyên nhân, có lẽ sâu xa nhất chính là quản lý đô thị. Từ rất lâu ,hàng thập kỷ qua chính quyền đã không coi trọng, không thường xuyên để ý đến việc quản lý vỉa hè, nếu có một lúc nào đó ở khu vực nào đó làm thì cũng chỉ rầm rộ hình ảnh mấy ngày rồi đâu lại vào đó như “đá ném ao bèo”.
Nguyên nhân ở góc nhìn lãnh đạo, góc nhìn quản lý. Vừa qua Bí thư Thành ủy TP.HCM Đinh La Thăng đã chỉ ra: “Tiền thu được từ kinh doanh vỉa hè chủ yếu chui vào túi một số cán bộ quận, phường và quản lý đô thị chứ thu vào ngân sách thành phố là quá ít ỏi, gần như bằng không”. Và ông đã chỉ đạo: “Hãy trả vỉa hè về đúng chức năng của nó…”
Cũng câu chuyện giải phóng vỉa hè, ông Nguyễn Đức Chung, Chủ tịch UBND TP Hà Nội đã chỉ ra bằng con số điều tra rất thuyết phục rằng: “Trong số 180 quán bia lấn chiếm vỉa hè của Hà Nội có đến 150 quán có sự liên đới đến công an và không thể nói không có sự liên quan đến một số cán bộ lãnh đạo các quận, phường”. Như vậy có thể thấy, các nhà lãnh đạo không phải không biết mà còn biết rất rõ vì sao vỉa hè bị lấn chiếm, bị xẻ thịt. Vấn đề là, một lãnh đạo biết nhưng hàng trăm cán bộ “gặm” vỉa hè…thì thôi rồi! Một ông lãnh đạo hô dẹp thì trăm ông cán bộ phím cho quán hàng tạm đóng cửa đi, tạm thu gọn vào… Không khó mới lạ.
Xét về lợi ích thu được từ vỉa hè thì đó là một con số không hề nhỏ khi ta nghe một bà cụ bán chè chén vỉa hè trả lời thẳng thắn: “Ít thì hai trăm, nhiều thì năm trăm một ngày”. Luật bất thành văn nhìn thấy cán bộ phường, cán bộ đô thị, công an thì cứ ngoan mà nộp, ngây mà đợi hỏi. Một gánh chè chén mà như thế thì quán bia, quán ăn, tiệm cà phê… biến vỉa hè thành nơi để xe thì sẽ là bao nhiêu?
Có một số ý kiến cho rằng giải phóng vỉa hè là đánh vào cuộc sống một bộ phận dân nghèo, đánh vào bát cơm của những người buôn bán vỉa hè. Thực tế không phải vậy, số người ngồi vỉa hè kinh doanh vặt đúng là nghèo và thu nhập không cao, nhưng đó là số ít và những người này cũng không lấn chiếm vỉa hè đến mức đẩy người đi bộ xuống đường. Những người kinh doanh lấn chiếm vỉa hè nhiều nhất chính là những người không nghèo, thậm chí là giầu và rất giầu, trong đó có cả một số cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội cũng tham gia vào việc lấn chiếm vỉa hè để kinh doanh dịch vụ hoặc để xe.
Trong mấy ngày qua, tôi đã mục sở thị nhiều quán nước vỉa hè ở Hà Nội. Đa số người dân kể cả bà chủ quán đồng tình với việc cần phải làm tốt trật tự vỉa hè. Người dân nghèo cho rằng nếu thực sự chính quyền dẹp hết được các hàng quán khủng (không phải của người nghèo) để làm gương thì tự dân sẽ có ý thức không bày lung tung ra vỉa hè.
Như vậy rõ ràng không phải những người nghèo kinh doanh ở vỉa hè không có ý thức, không tuân thủ và ủng hộ chính quyền. Khó khăn và rào cản chính vẫn là lợi ích quá lớn hưởng lợi từ vỉa hè của những người khá giả kinh doanh buôn bán lớn và của một bộ phận cán bộ nhà nước, cán bộ chính quyền các cấp trong quản lý độ thị.
Liệu vỉa hè rồi có thông thoáng và trật tự lâu dài? Một câu hỏi khó, một công việc “sửa sai” theo đúng nghĩa lâu nay chúng ta bỏ bê buông lỏng. Chẳng có gì phải tung hô ở chuyện này bởi nó là công việc của chính quyền, của quản lý.
Tuy nhiên, dù muốn dù không, khách quan mà nhìn nhận thì chúng ta cũng phải chấp nhận vỉa hè chia sẻ với những khó khăn khác như: dân số quá đông, phương tiện quá nhiều trong khi chúng ta chưa có những khu dịch vụ tập trung, những không gian thư giãn đảm bảo, những khu vực để phương tiện cá nhân… Trong khi đó thói quen của dân ta vẫn là tiện lợi mà mua bán, ăn uống, sinh hoạt… không gì tiện bằng vỉa hè. Thậm chí báo chí còn ngợi ca cà phê vỉa hè, chè chén vỉa hè… như là một nét đẹp của văn hoá. Thôi xong!
Không ai không thừa nhận giải phóng vỉa hè là khó. Vì vậy, để cho hài hoà lợi ích từ vỉa hè, nên chăng cần có quy hoạch và chính sách đồng bộ cho việc buôn bán vỉa hè. Với những vỉa hè rộng, cần kẻ làn dành riêng cho người đi bộ. Có thể tạo điều kiện cho kinh doanh bán hàng mà không thu phí với điều kiện phải giữ gìn được trật tự văn minh, không xô bồ, ồn ào và ảnh hưởng môi trường cũng như mỹ quan đô thị.
Thắt chặt việc cấp đăng ký kinh doanh ở các nhà mặt phố. Chỉ cấp đăng ký kinh doanh cho các cửa hàng mặt phố với cam kết các cửa hàng này không lấn chiếm vỉa hè cản trở người đi bộ.
Phải có chế tài đủ mạnh trong việc vi phạm trật tự vỉa hè, không chỉ phạt tiền mà còn thu hồi giấy phép kinh doanh nếu tái phạm sau khi đã xử phạt.
Kiên quyết xử lý những cán bộ nhà nước liên đới tiếp tay, bảo kê… cho việc kinh doanh lấn chiếm vỉa hè. Thường xuyên tăng cường công tác thanh tra kiểm tra quản lý đô thị, không chỉ làm theo kiểu phong trào một thời gian ngắn để rồi đâu lại vào đó.
Đã nhìn thấy và chỉ ra nguyên nhân, đã chỉ đạo và được đa số người dân ủng hộ. Liệu rồi vỉa hè có được trả về đúng với vai trò, chức năng của nó hay không? Tất cả vẫn còn ở phía trước.
Theo Trinh Đình Nghi/ baoxaydung
